ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ (İZALE-İ ŞUYU) DAVALARI

n

GİRİŞ

nnnn

Eski adıyla izale-i şüyu ve yeni adıyla ortaklığın giderilmesi davaları, paylı (müşterek) ya da elbirliği (iştirak halinde) ile mülkiyete konu olan taşınmaz veya taşınır mallarda paydaşlar arasındaki birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirip ferdi mülkiyete geçmeyi sağlayan iki taraflı bir dava türüdür. 

nnnn

Makalemizde uygulamada sıkça karşılaşılan ortaklığın giderilmesi davasının hukuki niteliği, davanın tarafları, dava şartları ve yetki/görev kurallarına değinilecektir. 

nnnn

ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ NEDİR?

nnnn

Ortaklığın giderilmesi davalarında amaç paylı yahut elbirliği mülkiyet ile hâkimiyet kurulan taşınır ya da taşınmaz mal üzerindeki paydaşlığın sona ermesini ve ferdi mülkiyetin kurulmasını sağlamaktır.

nnnn

Paylaşma istemi 
Madde 698- Hukukî bir işlem gereğince veya paylı malın sürekli bir amaca özgülenmiş olması sebebiyle paylı mülkiyeti devam ettirme yükümlülüğü bulunmadıkça, paydaşlardan her biri malın paylaşılmasını isteyebilir.

nnnn

Kanun koyucunun bu düzenlemedeki amacı, paylaşma yoluyla sona ermenin sağlanması olup paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir. Dolayısıyla ortaklığın giderilmesi iki şekilde mümkün olacaktır:

nnnnnnnn

Taraflarca paylaşma biçiminde anlaşılamazsa, paydaşlardan birinin istemi üzerine hâkim, malın aynen bölünerek paylaştırılmasına, bölünen parçaların değerlerinin birbirine denk düşmemesi hâlinde eksik değerdeki parçaya para (denkleştirme bedeli) eklenerek paydaşlar/ortaklar arasında eşitliğin sağlanmasına karar verebilir. 

nnnn

Örneğin altı paydaşı bulunan bir arazinin hisse değerleri eşit olan altı paydaşa bölüştürülmesi aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesidir. Olayda paydaşlardan üçünün, arazinin suya ve ana yola yakın bölgesini elde etmesi sebebiyle aynı araziden daha fazla verim alacağını düşünelim. İşte sulak alandan ve ana yoldan doğrudan yararlanamayan diğer üç paydaşa, somut olayın koşulları gözetilerek uygun bir bedel (para) ödenmesi öngörülerek taraflar arasında eşitlik sağlanması gerekecektir. 

nnnn

Aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesi halinde akla gelen ilk örneklerden birine yukarıda yer verilmişse de daha nicesi sıralanabilecektir. Bu nedenle ortaklığın giderilmesi uygulamada çoğunlukla satış suretiyle gerçekleştirilmektedir. Bunun asıl nedeni verdiğimiz örnekte olduğu gibi yola doğrudan ulaşamayan paydaşın ilerleyen süreçte geçit hakkı vb. hukuki ihtilaflara girme ihtimalidir. (Geçit Hakkı’na ilişkin detaylar için bu konudaki makalemizi inceleyebilirsiniz.)

nnnn

2. Satış Suretiyle Ortaklığın Giderilmesi (TMK m.699/f. 3)

nnnn

Dava konusu şeyin (taşınır/ taşınmaz mal) bölünerek paylaştırılması istemi durum ve koşullara uygun görülmezse açık artırma yoluyla satış yoluna gidilmesi gerekir. 

nnnn

Satışın paydaşlar arasında artırmayla yapılmasına karar verilmesi de mümkün olmakla birlikte bu durum bütün paydaşların rızasına bağlıdır.

nnnn

Özellikle paylı malın, önemli bir değer kaybına uğramadan bölünmesine olanak yoksa ortaklık ancak satış yoluyla giderilebilecektir. 

nnnn

Not: Türk Medeni Kanunumuzun 642. maddesinde miras ortaklığında ilişkin özel bir düzenleme mevcuttur. Esasen bu dava miras paylaşımı davası olmakla birlikte uygulamada mirasçılar tarafından ortaklığın giderilmesi davası adı altında açıldığı görülmekledir. Bu durumda mahkemeler doğrudan davanın reddi yoluna gitmek yerine ortaklığın giderilmesi istemindeki asıl saikı gözetmekte ve usul ekonomisi gereği madde 642 kapsamında hüküm kurmaktadır.

nnnn

Paylaşma İstemi

nnnn

Madde 642- Mirasçılardan her biri, sözleşme veya kanun gereğince ortaklığı sürdürmekle yükümlü olmadıkça, her zaman mirasın paylaşılmasını isteyebilir. 

nnnn

Her mirasçı, terekedeki belirli malların aynen, olanak yoksa satış yoluyla paylaştırılmasına karar verilmesini sulh mahkemesinden isteyebilir. Mirasçılardan birinin istemi üzerine hâkim, terekenin tamamını ve terekedeki malların her birini göz önünde tutarak, olanak varsa taşınmazlardan her birinin tamamının bir mirasçıya verilmesi suretiyle paylaştırmayı yapar. Mirasçılara verilen taşınmazların değerleri arasındaki fark para ödenmesi yoluyla giderilerek miras payları arasında denkleştirme sağlanır. 

nnnn

Paylaşmanın derhâl yapılması, paylaşım konusu malın veya terekenin değerini önemli ölçüde azaltacaksa; sulh hâkimi, mirasçılardan birinin istemi üzerine bu malın veya terekenin paylaşılmasının ertelenmesine karar verebilir.

nnnn

Nitekim satış suretiyle ortaklığın giderilmesi: Ortaklık konusu malın pazarlık veya açık artırma suretiyle satılması ve elde edilen satış bedelinin, ortakların payları oranında bölüşülmesi suretiyle gerçekleşir. Yukarıda da değindiğimiz üzere uygulamada en çok tercih edilen yol ortaklığın satış suretiyle giderilmesidir. 

nnnn

DAVANIN TARAFLARI KİM/KİMLER OLABİLİR?

nnnn

Ortaklığın giderilmesi davası menkul veya gayrimenkule ortak olan diğer tüm paydaşlar aleyhine açılmalıdır. Paydaşların kendi arasında anlaşması ve paylaşım şekli öngörülmesi ile de ortaklığa son verilebileceği gibi taraflar arasında anlaşmazlık varsa, taraflardan her biri dava yolu ile ortaklığın giderilmesini talep edebilecektir. 

nnnn

Tüm paydaşların ortaklığın giderilmesi davasında yer alması zorunludur. Aksi takdirde davanın sonuçlandırılması mümkün olmayacaktır.  

nnnn

Paydaşlardan birinin ölümü halinde, davaya ölen paydaşın mirasçılarının dâhil edilmesi gerekecektir. Bu durumda ölen paydaş adına mirasçılık belgesi çıkarmak için gerekli hukuki işlemler yerine getirilmeli ve ölen paydaşa ait mirasçılık belgesinde ismi geçen tüm mirasçılar davaya dâhil edilmededir. Zira tüm ortaklar davaya dâhil edilmeden davanın sonuçlandırılması mümkün olmayacaktır. Uygulamada bu davalar, anılan usuli işlemler sebebiyle uzun sürmekte olup alanında uzman bir avukattan destek alınarak sürecin yakından takip edilmesi oldukça önem arz etmektedir. 

nnnn

YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME 

nnnn

Ortaklığın Giderilmesi davalarında HMK m.4/b gereği Sulh Hukuk Mahkemeleri görevlidir. 

nnnn

Yetkili mahkeme, taşınmazlar için kesin yetki kuralları uyarınca taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. 

nnnn

Nitekim Ortaklığın Giderilmesi (İzale-i Şuyu) davalarının taşınmaz malın bulunduğu yer Sulh Hukuk Mahkemelerinde açılması gerekmektedir. 

nnnn

ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA ARABULUCULUK 

nnnn

5 Nisan 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 7445 sayılı Kanunun 37. maddesi ile 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda yapılan değişiklik ile ortaklığın giderilmesi davalarında zorunlu arabuluculuk şartı öngörülmüştür. 

nnnn

Bu düzenleme şu anlama gelmektedir: 1 Eylül 2023 tarihinden sonra açılacak olan tüm ortaklığın giderilmesi davaları için dava açmadan önce arabuluculuk sürecinin yürütülmesi zorunludur. Nitekim bu kurala uyulmaması yani arabuluculuk süreci tamamlanmaksızın dava açılması halinde, dava şartı yokluğu sebebiyle davanın usulden reddine hükmedilebilecektir. 

n